Elon Musk 1 Mart’ta “İnsansı robotların insanlara bire bir oranını aşabileceğimizi düşünüyorum” dedi. Tesla’nın kendine özgü tekno kralından gelen bu, bir vaat kadar bir tahmin değildi. Bay Musk’ın otomobil şirketi, evde ve fabrikada kullanılmak üzere Optimus kod adlı yapay zekaya sahip bir otomat geliştiriyor. Tesla’nın yatırımcı gününde yaptığı açıklamalara, görünüşe göre yardımsız dolaşan Optimus’un bir videosu eşlik etti.
Bay Musk’ın bir tanıtım klibinden 8 milyardan fazla robottan oluşan bir orduya nasıl – veya ne zaman – ulaştığınızı ayrıntılı olarak açıklamadığı göz önüne alındığında, bunların hepsi bilim kurgu gibi gelebilir. Ancak işin geleceği hakkında çok gerçek bir tartışmaya girdi. Yapay zeka özellikli otomasyonun belirli biçimleri, hızla bilimsel bir gerçek haline geliyor.
Bir AI muhatabı olan ChatGPT, Kasım ayından bu yana, bir insan muhatap izlenimi vererek kullanıcıların gözlerini kamaştırdı. Diğer “üretken” AI’lar, internetteki veri yığınlarını analiz ederek benzer şekilde insan benzeri metinler, görüntüler ve sesler oluşturuyor. Geçen ay, bir bilgi işlem devi olan IBM’in patronu, yapay zekanın beyaz yakalı büro işlerinin çoğunu ortadan kaldıracağını tahmin etti. 6 Mart’ta Microsoft, satış ve pazarlamadan tedarik zinciri yönetimine kadar çeşitli işlerde çalışanlar için bir yapay zeka “yardımcı pilot” paketini başlattığını duyurdu. Heyecanlı gözlemciler yaklaşan bir iş kıyameti hakkında mırıldanırlar.
Teknolojinin iş yerinden etme etkilerine ilişkin korkular elbette yeni bir şey değil. 19. yüzyılın başlarında Britanya’da Ludditler fabrika makinelerini yaktılar. “Otomasyon” terimi ilk kez, 1950’lerde makineleşmede savaş zamanı yeniliklerinin benimsenmesinin kitlesel işsizlik üzerine bir panik dalgasını ateşlemesiyle ön plana çıktı (bkz. Tablo 1).
1978’de İngiltere başbakanı James Callaghan, devrinin çığır açan teknolojisini -mikroişlemciyi- işten çıkarma potansiyeline ilişkin bir hükümet soruşturmasıyla karşıladı. On yıl önce Oxford Üniversitesi’nden Carl Frey ve Michael Osborne, 5.000’den fazla kez atıfta bulunulan, gişe rekorları kıran bir makale yayınladılar ve Amerikalı işçilerin yaptığı görevlerin %47’sinin “önümüzdeki on veya yirmi yıl içinde” otomatikleştirilebileceğini iddia ettiler. Şimdi tekno-iyimser Bay Musk bile robotların insanlardan sayıca fazla olmasının ne anlama geleceğini merak ediyor: “O noktada ekonominin ne olduğu bile net değil.”
Messrs Frey ve Osborne’un haklı olduklarının kanıtlanması için hala birkaç yılları olmasına ve Bay Musk’ın şu an için güvenli bir şekilde göz ardı edilebilmesine rağmen, işten çıkarma teknolojisine ilişkin önceki korkular hiçbir zaman gerçekleşmedi. Aksine, zengin dünyadaki işgücü piyasaları tarihsel olarak sıkıdır ve toplumlar yaşlandıkça yapısal olarak daha da sıkılaşmaktadır. Şu anda her işsiz Amerikalı için iki boş kadro var, bu rekordaki en yüksek oran. Amerika’nın imalat ve konaklama sektörleri, sırasıyla 500.000 ve 800.000 kişilik işgücü açığı bildirmektedir (son işi söz konusu sektörde olan işsiz işçiler ile açık işler arasındaki farkla ölçülmüştür).
Makine için öfke
O halde gelişmiş ekonomiler için acil sorun çok fazla otomasyon değil, çok az otomasyondur. Büyük işletmeler için otomatikleştirmenin pratikte doğru şekilde yapılmasının zor olması, durumu daha da kötüleştiriyor. Ve en yeni vızıltılı AI’larla daha kolay olmayacak gibi görünüyor.
Bir fabrika zemininde kaynak yapmak, delmek veya bir nesneyi hareket ettirmek gibi tekrarlayan görevleri yerine getiren mekanik kollar onlarca yıldır kullanılmaktadır. Robot kullanımı, tarihsel olarak, ağır parçaları ve sınırlı çeşitliliğe sahip büyük partileri makineler için ideal olan otomobil endüstrisine odaklanmıştır. Kesin ama tekrarlayan hareketlere ihtiyaç duyan elektronik endüstrisi de erken benimseyenlerdendi.
Bir Amerikan endüstri grubu olan Association for Advancing Automation’ın başkanı Jeff Burnstein, son zamanlarda robotları kucaklayan endüstrilerin listesinin uzadığını gözlemliyor. İsviçreli bir sanayi firması olan ABB’nin robotik işini yürüten Sami Atiya, bilgisayar görüşündeki ilerlemelerin makineleri çok daha hünerli hale getirdiğine dikkat çekiyor. Hafif “işbirlikçi robotlar” artık kafeslere kapatılmak yerine insanlarla yan yana çalışıyor ve otonom araçlar fabrikalarda ve depolarda nesneleri bir yerden başka bir yere taşıyor.
Aynı zamanda robot fiyatları da düştü. Bir varlık yöneticisi olan Ark Invest, bir endüstriyel robotun ortalama fiyatının 2005’te 69.000 dolardan 2017’de 27.000 dolara düştüğünü tahmin ediyor. Aralık ayında ABB, Şangay’da robotların başka robotlar yaptığı 67.000 metrekarelik bir “mega fabrika” açtı. Başka bir endüstri kuruluşu olan Uluslararası Robotik Federasyonu’nun (IFR) genel sekreteri Susanne Bieller, programlama becerisi gerektirmeyen yeni “kodsuz” sistemlerle kurulum maliyetlerinin de düştüğünü belirtiyor.
Daha iyi teknoloji ve daha düşük fiyatların bir sonucu olarak, endüstriyel robotların küresel stoğu 2011’de 1 milyon iken 2021’de yaklaşık 3,5 milyona ulaştı (bkz. grafik 2).
Büyük bir Japon robot üreticisi olan Fanuc’un satışları, geçtiğimiz çeyrekte yıldan yıla %17 arttı; dünyadaki fabrikalara otomasyon danışmanı olarak hareket eden bir Japon şirketi olan Keyence’ninkiler %24 arttı. CEO’ların covid-19 nedeniyle iş göremez hale gelen insan işgücüne alternatifler aradığı 2021’in köpüklü zirvelerinden aşağı düşmüş olsalar da, robot üreticilerinin hisse fiyatları pandemi öncesine göre beşte bir daha yüksek olmaya devam ediyor (bkz. Grafik 3).
Bununla birlikte, tüm bu büyümeye rağmen, özellikle Batı’da, mutlak benimseme seviyeleri düşük kalmaktadır. IFR’ye göre, dünyanın açık ara en hevesli robot benimseyenleri olan Güney Koreli firmalar bile, her endüstriyel robot için on üretim işçisi istihdam ediyor – Bay Musk’ın vizyonundan çok uzak. Amerika, Çin, Avrupa ve Japonya’da bu rakam bire 25-40. BCG’deki danışmanlara göre dünyanın 2020’de endüstriyel robotlara harcadığı 25 milyar dolar, küresel sermaye harcamalarının %1’inden azdı (enerji ve madencilik sektörleri hariç). İnsanlar seks oyuncaklarına daha fazla para harcadı.
Bir Alman sanayi devi olan Siemens’in fabrika otomasyon birimini yöneten Rainer Brehm, endüstriyel ekipmanların uzun ömürlerinin eski, daha aptal makinelerin daha akıllı yenileriyle ne kadar çabuk değiştirilebileceğini sınırladığını gözlemliyor. Ve bugünlerde gelişmiş ekonomilerdeki önemsiz işlerin çoğu, fiziksel görevlerin otomatikleştirilmesinin daha zor olduğu hizmet sektörlerinde zaten (bkz. Grafik 4).
244 hareket düzlemi sağlayan eklemleri ve parmaklarıyla insan vücudu, çok yönlülük harikasıdır. Endüstriyel robot kolları üreticisi Universal Robots’un CEO’su Kim Povlsen, tipik bir robotun bu tür altı “serbestlik derecesi” olduğunu belirtiyor.
Eski sistemler ve kurumsal atalet nedeniyle benzer nedenlerle ofis işlerinin otomasyonu da benzer şekilde durmaktadır. Teorik olarak dijitalleşme, envanter siparişi verme, tedarikçilere ödeme yapma veya hesapları toparlama gibi rutin görevlerden insan müdahalesinin çoğunu ortadan kaldırmayı mümkün kılmalıdır.
Bir araştırma firması olan Gartner’dan Cathy Tornbohm, uygulamada, dijital çağdan önce doğan işletmelerin çoğunun modası geçmiş ve uyumsuz sistemlerden oluşan bir karmaşa kullandığını belirtiyor. BT danışmanlarına gelip çalılıkları çözmeleri için para harcamak yerine, pek çok firma küçük ofis işlerini Hindistan veya Filipinler gibi düşük maliyetli ülkelerden yaptırmayı tercih ediyor. Başka bir araştırma şirketi olan IDC, ofis sıkıcılığını otomatikleştiren yazılım pazarını yılda 20 milyar dolara çıkarıyor; bu, fiziksel çeşitlilikteki robotlara harcanandan bile daha az.
insanlar için otomatik
Zamanla, daha fazla yenilik muhtemelen bu engellerin bazılarını ortadan kaldıracaktır. Fiziksel robotlar için bu, makine delisi Güney Kore’de oldukça iyi durumda. Ülkenin en büyük robot üreticilerinden biri olan Doosan Robotics, robotları için önceden programlanmış uygulamalar oluşturmak üzere yazılımını dışarıdan geliştiricilere açtı. Bunlar artık kahve yapımından şantiyelerde yer döşemeye kadar her şeyde kullanılıyor. Robert Chicken, fast-food restoranlarında fritözlerini çalıştırmak için robotik kollar kullanıyor; Şirket, franchise alanların ön yatırımını düşük tutmak için robotları onlara ayda yaklaşık 900 $’a kiralıyor, bu da bir insan operatörün maliyetinden önemli ölçüde daha düşük. Güney Koreli bir internet devi olan Naver’in, karmaşık düzenlere sahip yoğun ortamlarda gezinebilen robot araçlar geliştiren bir birimi var: Bu tür robotlardan oluşan bir ordu şimdiden çalışanlarına beslenme çantası ve koli dağıtmak için ortalıkta dolaşıyor.
Ofis süreci otomasyonu da daha karmaşık hale geliyor. Bir programdan diğerine bilgi kopyalamak ve yapıştırmak gibi anlamsız görevleri otomatikleştirmede öncü olan UiPath, artık görüntü tanıma algoritmalarını kullanarak evrak işlerinden veri çıkaran veya çalışanların bilgisayarlarında ne yaptığını gözlemleyerek iş süreçlerini haritalandıran başka araçlar sunuyor. UiPath’in eş CEO’su Rob Enslin, şirketin halihazırda 10.000 müşteriye hizmet verdiğini söylüyor. Yazılım devinin birçok otomasyon ürününden sorumlu olan Charles Lamanna, Microsoft’un, çok az programlama deneyimi olan normal masa başı çalışanlarının harcama veya seyahat onayları gibi görevleri otomatikleştirmesine olanak tanıyan bir aracı olan Power Automate’in artık aylık 7 milyon aktif kullanıcısı olduğunu söylüyor.
Bazı işletmeler de geçici olarak üretken yapay zekayı benimsemeye başlıyor. Ancak, robotlarda ve süreç otomasyonunda olduğu gibi, yeni teknolojide uyum bir gecede olmayacak. Şubat ayında ChatGPT benzeri yetkilere sahip sanal bir hukuk asistanı başlatan bir hukuk firması olan Allen & Overy, avukatlarının botun tükürdüğü her şeyi çapraz kontrol etmesini şart koşuyor. Bir teknoloji haber sitesi olan CNET, Kasım ayından itibaren bir bot tarafından yazılan 73 makaleyi sessizce yayınladı ve makalelerin hatalarla dolu olduğunun anlaşılması üzerine önce gazetecileri hayrete düşürdü, ardından gazetecileri sevindirdi.
Bay Lamanna, sohbet robotlarının temelini oluşturan yapay zeka teknolojisinin bir gün otomasyon için bir nimet olabileceğini düşünüyor. Ancak bilim kurgudan bilim gerçeğine geçmek bir şeydir. Oradan ekonomik gerçeğe geçmek bambaşka bir şey.
İş ve teknoloji alanındaki en büyük hikayelerden haberdar olmak için, yalnızca abonelere yönelik haftalık bültenimiz Bottom Line’a kaydolun.
© 2023, Ekonomist Gazetesi Limited. Her hakkı saklıdır. The Economist’ten, lisanslı olarak yayınlandı. Orijinal içerik www.economist.com adresinde bulunabilir.
HT Premium ile sınırsız dijital erişimin keyfini çıkarın
Okumaya devam etmek için Şimdi Abone Olun
