Yatmadan önce telefonunuza bakmaktan kaçınmanız söylendi mi hiç? Bunun nedeni, ekranların yaydığı mavi ışığın, vücudunuzun gün ışığı değişikliklerine verdiği doğal tepki olan Sirkadiyen ritminizi bozabilmesidir. Şimdi, bunu anlamak için, şu anda Uluslararası Uzay İstasyonunda (ISS) Huginn görevinde bulunan Avrupa Uzay Ajansı (ESA) astronotu Andreas Mogensen, uykuyla ilgili iki deneyle meşgul: Sirkadiyen Işık ve Yörüngede Uyku. Bu deneyler, ISS’nin Dünya etrafındaki hızlı yörüngesi nedeniyle astronotların her gün 16 gün batımına ve gün doğumuna tanık olduğu uzayda doğal bir günlük ritmi sürdürmenin zorluklarını ele alıyor.
Sirkadiyen ritim nedir?
ESA’ya göre sirkadiyen ritim, vücudumuzun yaklaşık 24 saatlik bir süre boyunca geçirdiği fiziksel, zihinsel ve davranışsal değişikliklerdir. İç saatimiz, gün boyunca değişen ve metabolizmamızı ve uyku döngümüzü tetikleyen vücudun çekirdek sıcaklığına bağlıdır.
ESA, “İnsanlar gündüzleri uyanma ve geceleri uyuma eğiliminde olduğundan, ışığa maruz kalma açıkça ritmimizi etkileyen bir faktördür” diye belirtiyor.
Deney
Bu kafa karıştırıcı olayla mücadele etmek için Andreas, Danimarkalı şirket SAGA Space Architects tarafından geliştirilen özel bir lamba olan Sirkadiyen Işık Panelini test ediyor. Bu lamba, doğal sirkadiyen ritimlere benzeyen ışık spektrumları yayarak Andreas’ın sirkadiyen ritmini düzenlemesine yardımcı olur.
“Akşam Andreas uykuya daldığında, sakinleştirici bir gün batımını simüle etmek için ışık kırmızı renkte parlayacak. Sabah, Andreas uyandığında ışık maviye dönecek ve sabah gökyüzünün renklerini çağrıştıracak,” diye bilgilendirdi ESA.
ISS tutarlı bir program sürdürmek için Greenwich Ortalama Saati’ni (GMT) takip ettiğinden, doğal bir günlük ritmi korumak astronotların refahı için hayati öneme sahiptir. Uzay istasyonunun benzersiz rutini, çekirdek vücut ısısı, metabolizma ve uyku döngüsüyle yakından bağlantılı olan iç vücut saatini bozabilir.
Yörüngede uyuma deneyi
Ayrıca Danimarka’daki Aarhus Üniversitesi’nden araştırmacılar, uyku sırasında beyninin elektroensefalogram (EEG) düzenlerini izlemek için Andreas’ı kulaklığa benzeyen bir kulak içi ölçüm cihazıyla donattı. Bu cihaz, astronotların uzayda yaşadığı uyku kalitesine ilişkin bilgiler sağlamayı amaçlıyor.
Bu deneylerin amacı “uzaydaki ve ISS’deki koşulların astronotları nasıl etkilediği ve bu anlayışın dünyadaki insan sağlığının yararına nasıl kullanılabileceği hakkında bilgi edinmek”.
